Ngày 27 tháng 10 năm 2025, Bộ Tài chính đã chính thức ban hành Thông tư 99/2025/TT-BTC, đánh dấu một cuộc cải cách toàn diện trong hệ thống tài khoản kế toán doanh nghiệp Việt Nam. Văn bản này thay thế hoàn toàn Thông tư 200/2014/TT-BTC sau hơn một thập kỷ áp dụng, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2026.
Thông tư mới không chỉ điều chỉnh cấu trúc tài khoản mà còn phản ánh định hướng tiệm cận các chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS), nâng cao minh bạch tài chính và trao quyền tự chủ cao hơn cho doanh nghiệp. Trong bài viết này, Thuận Thiên sẽ giúp bạn so sánh Thông tư 99/2025 và Thông tư 200/2014 một cách chi tiết nhất, từ đó có sự chuẩn bị tốt nhất cho quá trình chuyển đổi quan trọng này.
Cơ sở pháp lý
- Luật Kế toán số 88/2015/QH13 ngày 20/11/2015 của Quốc hội.
- Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kế toán ngày 29/11/2024.
- Nghị định số 29/2025/NĐ-CP ngày 24/02/2025 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kế toán.
- Nghị định số 166/2025/NĐ-CP ngày 30/06/2025 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kế toán.
- Thông tư số 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 của Bộ Tài chính (hết hiệu lực từ 01/01/2026).
- Thông tư số 75/2015/TT-BTC và Thông tư số 53/2016/TT-BTC sửa đổi, bổ sung Thông tư 200 (bị bãi bỏ bởi Thông tư 99/2025/TT-BTC).
- Thông tư số 99/2025/TT-BTC ngày 27/10/2025 của Bộ Tài chính hướng dẫn Chế độ kế toán doanh nghiệp mới.
- Các Chuẩn mực Báo cáo tài chính quốc tế (IFRS).
Lưu ý quan trọng: Thông tư 99/2025 không thay thế Thông tư 133/2016/TT-BTC về chế độ kế toán doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ được lựa chọn áp dụng Thông tư 99 hoặc tiếp tục sử dụng Thông tư 133/2016.
I. Bối cảnh ra đời và triết lý quản trị mới của Thông tư 99/2025/TT-BTC
Sau hơn 10 năm áp dụng, Thông tư 200/2014/TT-BTC đã bộc lộ nhiều hạn chế trong bối cảnh hội nhập quốc tế, chuyển đổi số và áp lực từ các chuẩn mực kế toán quốc tế. Sự ra đời của Thông tư 99/2025/TT-BTC là tất yếu để tạo ra một khung pháp lý mới, phù hợp hơn với thực tiễn kinh doanh đa dạng và phức tạp.
1. Những hạn chế của Thông tư 200/2014
- Chưa phù hợp với xu hướng hội nhập quốc tế và tiệm cận IFRS.
- Thiếu linh hoạt trong ghi nhận doanh thu, chi phí theo bản chất giao dịch.
- Không quy định rõ về hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro.
- Cơ chế xin phép Bộ Tài chính khi sửa đổi hệ thống tài khoản quá cứng nhắc.
- Chưa đầy đủ các quy định về thuế hoãn lại, tài sản sinh học, giá trị hợp lý.
- Phức tạp trong hệ thống tài khoản cấp 2, dẫn đến khó khăn trong quản lý.
2. Mục tiêu chiến lược của Thông tư 99
Thông tư mới được xây dựng dựa trên ba trụ cột chiến lược chính: tự chủ, minh bạch, và hội nhập.
| Trụ Cột | Nội Dung | Ý Nghĩa |
|---|---|---|
| Tự Chủ | Trao quyền cho doanh nghiệp | Doanh nghiệp tự quyết định sửa đổi hệ thống tài khoản, quy chế nội bộ |
| Minh Bạch | Tiệm cận IFRS | Báo cáo tài chính phản ánh đúng bản chất kinh tế giao dịch |
| Hội Nhập | Tạo nền tảng áp dụng chuẩn mực quốc tế | Chuẩn bị cho tương lai áp dụng IFRS một cách toàn diện |
Mục tiêu cụ thể:
- Chuẩn hóa hệ thống tài khoản theo Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS) được sửa đổi.
- Đáp ứng nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp trong bối cảnh chuyển đổi số.
- Giúp báo cáo tài chính phản ánh đúng bản chất giao dịch kinh tế.
- Tăng cường kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro tài chính.
3. Phạm vi áp dụng và hiệu lực
Thông tư 99/2025 áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp (không phân biệt quy mô, lĩnh vực), mọi thành phần kinh tế, và có thể được lựa chọn áp dụng bởi các tổ chức tín dụng, cơ sở ngoài công lập.
- Thời gian hiệu lực: Từ 01/01/2026 cho các doanh nghiệp bắt đầu năm tài chính từ hoặc sau ngày 01/01/2026.
- Áp dụng sớm: Doanh nghiệp có thể áp dụng sớm hơn nếu đã chuẩn bị đầy đủ.
II. Tăng cường quyền tự chủ: Từ “xin phép” sang “tự chủ có trách nhiệm”
Một trong những thay đổi cốt lõi của Thông tư 99 là loại bỏ cơ chế “xin phép Bộ Tài chính” khi doanh nghiệp muốn sửa đổi hệ thống tài khoản, trao quyền tự chủ lớn hơn nhưng đi kèm trách nhiệm cao hơn.
1. Bỏ cơ chế “xin phép Bộ Tài chính”
Theo Điều 11 Thông tư 99/2025/TT-BTC, doanh nghiệp được phép tự sửa đổi, bổ sung về tên, số hiệu, kết cấu và nội dung tài khoản để phù hợp với đặc điểm hoạt động và yêu cầu quản lý. Điều kiện phải tuân thủ:
- Phải đảm bảo các nguyên tắc cơ bản của kế toán.
- Không làm thay đổi các chỉ tiêu trên Báo cáo tài chính.
- Không làm mất tính hợp lệ, trung thực, khả năng so sánh của báo cáo.
2. Yêu cầu ban hành quy chế hạch toán nội bộ
Lần đầu tiên, Thông tư 99 yêu cầu doanh nghiệp phải chủ động xây dựng và ban hành Quy chế quản trị nội bộ. Khi sửa đổi hệ thống tài khoản, doanh nghiệp có trách nhiệm ban hành Quy chế hạch toán kế toán (hoặc tài liệu tương đương), trong đó nêu rõ sự cần thiết và làm cơ sở cho công tác kế toán, kiểm toán. Doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về các nội dung đã sửa đổi.
III. So sánh chi tiết thay đổi trong hệ thống tài khoản kế toán
Hệ thống tài khoản kế toán theo Thông tư 99 được sắp xếp lại theo bản chất kinh tế rõ ràng hơn, với 9 tài khoản được đổi tên, 5 tài khoản cấp 1 và 40 tài khoản cấp 2 bị loại bỏ, đồng thời bổ sung nhiều tài khoản mới quan trọng.
1. Các tài khoản mới được bổ sung
| Mã TK | Tên Tài Khoản | Tiêu Chuẩn | Mục Đích Sử Dụng |
|---|---|---|---|
| 215 | Tài sản sinh học | IAS 41 | Phản ánh giá trị và biến động của tài sản sinh học (súc vật nuôi, cây trồng). Áp dụng cho nông nghiệp. |
| 332 | Phải trả cổ tức, lợi nhuận | – | Tách riêng từ TK 338 để phản ánh rõ ràng nghĩa vụ chi trả cổ tức, lợi nhuận cho cổ đông. |
| 137 | Doanh thu dồn tích | IFRS 15 | Phản ánh doanh thu đã phát sinh nhưng chưa đủ điều kiện xuất hóa đơn. |
| 351 | Dự phòng nghĩa vụ | IAS 37 | Ghi nhận dự phòng cho các nghĩa vụ hiện tại (bảo hành, tranh chấp pháp lý, v.v.). |
| 2414 | Nâng cấp, cải tạo TSCĐ | – | Phân biệt chi phí nâng cấp (tăng giá trị TSCĐ) với chi phí sửa chữa định kỳ. |
| 6275 | Thuế, phí, lệ phí | – | Theo dõi chi tiết các khoản thuế, phí, lệ phí trong hoạt động kinh doanh. |
2. Các tài khoản bị loại bỏ
Thông tư 99 đã loại bỏ tổng cộng 45 tài khoản để tinh gọn hệ thống, giảm độ phức tạp và trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp trong việc mở tài khoản chi tiết theo nhu cầu.
- Các tài khoản cấp 1 bị loại bỏ: TK 417, TK 441, TK 461, TK 466, TK 611, TK 631. Các tài khoản này hoặc hiếm khi sử dụng hoặc được gộp vào các tài khoản khác có bản chất tương tự.
- Các tài khoản cấp 2 bị loại bỏ: 40 tài khoản cấp 2, chủ yếu là tài khoản chi tiết của Tiền, TSCĐ vô hình, Lợi nhuận chưa phân phối.
3. Các tài khoản được đổi tên
| Mã TK | Tên Cũ (TT 200) | Tên Mới (TT 99) | Ý Nghĩa Thay Đổi |
|---|---|---|---|
| 112 | Tiền gửi Ngân hàng | Tiền gửi không kỳ hạn | Phản ánh rõ hơn bản chất tiền gửi. |
| 155 | Thành phẩm | Sản phẩm | Bao quát cả sản phẩm dịch vụ. |
| 242 | Chi phí trả trước | Chi phí chờ phân bổ | Phản ánh chính xác hơn bản chất phân bổ. |
| 244 | Cầm cố, thế chấp, ký quỹ, ký cược | Ký quỹ, ký cược | Rút gọn, bỏ bớt các trường hợp hiếm. |
| 4112 | Thặng dư vốn cổ phần | Thặng dư vốn | Áp dụng cho mọi loại hình doanh nghiệp. |
| 419 | Cổ phiếu quỹ | Cổ phiếu mua lại của chính mình | Cụ thể và rõ ràng hơn. |
4. Các tài khoản thay đổi mã số và cấu trúc
Điểm đáng chú ý là việc bổ sung nhóm tài khoản mới “Tài sản sinh học dài hạn” (nhóm mã 230) dẫn đến sự dịch chuyển mã số của các nhóm tài sản dài hạn khác như Bất động sản đầu tư, Xây dựng cơ bản dở dang. Doanh nghiệp cần cập nhật bảng quy đổi tài khoản để tránh nhầm lẫn.
IV. Thay đổi về nguyên tắc kế toán và ghi nhận nghiệp vụ
Đây là những thay đổi cốt lõi, thể hiện rõ nhất định hướng tiệm cận IFRS của Thông tư 99, đòi hỏi sự thay đổi lớn trong tư duy kế toán.
1. Ghi nhận doanh thu theo “Quyền kiểm soát” (IFRS 15)
Thay đổi lớn nhất của Thông tư 99 là chuyển từ nguyên tắc ghi nhận doanh thu dựa trên “chuyển giao rủi ro và lợi ích” (TT 200) sang nguyên tắc “chuyển giao quyền kiểm soát” hàng hóa/dịch vụ cho khách hàng, phù hợp với mô hình 5 bước của IFRS 15. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải rà soát lại toàn bộ chính sách bán hàng và quy trình ghi nhận doanh thu, đặc biệt với các hợp đồng dài hạn, hợp đồng phức tạp.
2. Ghi nhận thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại (IAS 12)
Thông tư 99 bổ sung yêu cầu bắt buộc ghi nhận Thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại (Deferred Tax) theo chuẩn mực IAS 12. Doanh nghiệp cần xác định chênh lệch tạm thời giữa giá trị ghi sổ (kế toán) và cơ sở tính thuế (thuế) của tài sản và nợ phải trả để ghi nhận Tài sản thuế hoãn lại (DTA) và Nợ thuế hoãn lại (DTL). Điều này giúp báo cáo tài chính phản ánh đúng tác động thuế trong kỳ và cải thiện độ tin cậy.
3. Mở rộng việc đánh giá theo giá trị hợp lý (Fair Value)
Thông tư 99 tiếp tục và mở rộng quy định về đánh giá và ghi nhận theo giá trị hợp lý (fair value) theo IFRS 13 đối với các công cụ tài chính, các khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ, tài sản sinh học, và một số tài sản/nợ phải trả khác, miễn là có thể xác định một cách đáng tin cậy. Doanh nghiệp phải thuyết minh rõ phương pháp xác định trong báo cáo tài chính.
V. Cập nhật về báo cáo tài chính theo Thông tư 99
Cấu trúc và tên gọi của các báo cáo tài chính cũng được thay đổi để phù hợp với thuật ngữ và thông lệ quốc tế.
1. Đổi tên và cấu trúc báo cáo
- “Bảng cân đối kế toán” được đổi tên thành “Báo cáo tình hình tài chính” (Statement of Financial Position).
- “Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh” được đổi tên thành “Báo cáo kết quả hoạt động toàn diện” (Statement of Comprehensive Income).
2. Bổ sung chỉ tiêu “Thu nhập toàn diện khác” (OCI)
Báo cáo kết quả hoạt động toàn diện có thêm phần “Thu nhập toàn diện khác” (OCI – Other Comprehensive Income). Chỉ tiêu này bao gồm các khoản làm thay đổi vốn chủ sở hữu nhưng không đi qua báo cáo kết quả kinh doanh như chênh lệch tỷ giá, đánh giá lại tài sản, lợi/lỗ từ công cụ tài chính. Điều này cung cấp cho người đọc một cái nhìn toàn diện hơn về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
3. Bổ sung và điều chỉnh các chỉ tiêu khác
Báo cáo tình hình tài chính được bổ sung và chi tiết hóa nhiều chỉ tiêu mới để tăng tính minh bạch, bao gồm:
- Đầu tư nắm giữ ngắn hạn và dự phòng tương ứng (Mã 123-126).
- Nhóm chỉ tiêu mới “Tài sản sinh học dài hạn” (Mã 230).
- Chỉ tiêu “Phải trả cổ tức, lợi nhuận” (Mã 313) trong phần nợ ngắn hạn.
4. Tăng quyền tự chủ trong việc lập và trình bày báo cáo
Doanh nghiệp được phép lược bỏ các chỉ tiêu không phát sinh, sắp xếp lại thứ tự, nhóm các khoản mục tương đồng hoặc bổ sung thêm chỉ tiêu nếu thấy cần thiết. Miễn là những thay đổi này không làm mất đi tính hợp lệ, trung thực và khả năng so sánh của báo cáo.
VI. Những thay đổi quan trọng khác
1. Thay đổi về chứng từ và sổ kế toán
Thông tư 99 cập nhật danh mục chứng từ, cho phép doanh nghiệp tự thiết kế biểu mẫu riêng. Đồng thời, số lượng mẫu sổ kế toán bắt buộc giảm từ 45 xuống 42 mẫu, nhằm tinh gọn hệ thống và khuyến khích chuyển đổi số.
2. Linh hoạt hơn về đơn vị tiền tệ trong kế toán
Doanh nghiệp có phần lớn giao dịch bằng ngoại tệ được lựa chọn ngoại tệ làm đơn vị tiền tệ trong kế toán, chỉ cần thông báo cho cơ quan thuế thay vì phải xin phép như trước. Tuy nhiên, khi nộp Báo cáo tài chính cho cơ quan nhà nước, doanh nghiệp vẫn phải chuyển đổi sang Đồng Việt Nam.
3. Quy định mới về Báo cáo tài chính cho doanh nghiệp không hoạt động liên tục
Thông tư 99 lần đầu tiên quy định bộ báo cáo tài chính riêng (mẫu DNKLT) cho các doanh nghiệp không đáp ứng giả định hoạt động liên tục (đang giải thể, phá sản, ngừng hoạt động). Báo cáo này yêu cầu thuyết minh rõ lý do và kế hoạch giải quyết nợ, phân phối tài sản.
VII. Lộ trình và các bước chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi
Việc áp dụng Thông tư 99 là một bước tiến lớn, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Doanh nghiệp cần chủ động chuẩn bị ngay từ bây giờ. Thuận Thiên đề xuất bạn nên thực hiện các bước sau để quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ.
1. Những thách thức trong quá trình chuyển đổi
- Thách thức kỹ thuật: Cập nhật phần mềm kế toán (ERP), chuyển đổi và xác minh dữ liệu từ hệ thống cũ sang mới.
- Thách thức nhân sự: Đào tạo lại đội ngũ kế toán về các quy định mới, đặc biệt là các nguyên tắc phức tạp như ghi nhận doanh thu theo IFRS 15, thuế hoãn lại, giá trị hợp lý.
- Thách thức quản trị: Xây dựng và ban hành quy chế hạch toán nội bộ, thiết kế lại quy trình xử lý giao dịch và kiểm soát.
- Thách thức xử lý số liệu: Rà soát, chuyển đổi số dư và điều chỉnh số liệu so sánh năm trước theo hệ thống tài khoản mới một cách chính xác.
2. Các hành động cần thực hiện trước 01/01/2026
- Rà soát hệ thống tài khoản hiện hành: Xác định các tài khoản cần điều chỉnh, bổ sung hay loại bỏ để lập bảng quy đổi chi tiết.
- Xây dựng bảng quy đổi tài khoản: Lập bảng chuyển đổi từ Thông tư 200 sang Thông tư 99, xác định tài khoản đích cho các tài khoản bị loại bỏ.
- Cập nhật phần mềm kế toán: Làm việc với nhà cung cấp để nâng cấp phần mềm kịp thời, đảm bảo tương thích với hệ thống tài khoản và mẫu biểu báo cáo mới.
- Đào tạo nhân sự: Tổ chức các buổi đào tạo chuyên sâu về hệ thống tài khoản và các nguyên tắc hạch toán mới cho toàn bộ nhân viên liên quan.
- Ban hành Quy chế hạch toán kế toán mới: Hoàn thành và ban hành quy chế trước ngày 31/12/2025 theo yêu cầu bắt buộc.
3. Xử lý số dư tài khoản đầu kỳ
Quá trình chuyển đổi số dư cần tuân thủ nguyên tắc: chuyển số dư từ các tài khoản bị loại bỏ sang tài khoản mới tương ứng, cập nhật tên cho các tài khoản đổi tên và giữ nguyên số dư. Sau khi chuyển đổi, cần lập Bảng cân đối kế toán chuyển tiếp để kiểm tra tính khớp đúng trước khi chính thức áp dụng.
VIII. Tóm tắt: So sánh thông tư 99/2025 và thông tư 200/2014: Cuộc cách mạng toàn diện trong kế toán doanh nghiệp
Thông tư 99/2025/TT-BTC không chỉ là một sự thay thế đơn thuần cho Thông tư 200 mà là một cuộc cải cách toàn diện, đưa hệ thống kế toán Việt Nam tiến gần hơn đến các chuẩn mực quốc tế (IFRS). Sự thay đổi này chuyển dịch tư duy từ “kế toán tuân thủ” sang “kế toán quản trị”, từ “xin phép” sang “tự chủ có trách nhiệm”.
Những thay đổi lớn từ hệ thống tài khoản, nguyên tắc ghi nhận đến việc trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nhân lực, công nghệ và quy trình. Việc chủ động nắm bắt và triển khai sớm sẽ giúp doanh nghiệp của bạn tận dụng được các lợi ích về quản trị, minh bạch và tạo đà hội nhập mạnh mẽ mà thông tư này mang lại. Hãy hành động ngay từ bây giờ để chuẩn bị tốt nhất cho quá trình chuyển đổi quan trọng này.
