Ngày 27/10/2025, Bộ Tài chính đã chính thức ban hành Thông tư 99/2025/TT-BTC hướng dẫn Chế độ kế toán doanh nghiệp, đánh dấu một cuộc cải cách toàn diện, thay thế hoàn toàn Thông tư 200/2014/TT-BTC sau hơn một thập kỷ áp dụng.
Văn bản này không chỉ là một bản cập nhật kỹ thuật mà còn thể hiện sự thay đổi sâu sắc trong tư duy quản lý, hướng đến việc đồng bộ hóa kế toán Việt Nam với chuẩn mực quốc tế IFRS, tăng cường minh bạch và trao quyền tự chủ cao hơn cho doanh nghiệp. Trong bài viết này, Thuận Thiên sẽ tổng hợp và phân tích chi tiết những điểm mới trọng yếu mà mọi doanh nghiệp cần nắm rõ để chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi quan trọng này.
Cơ sở pháp lý
- Luật Kế toán ngày 20/11/2015 (Luật số 88/2015/QH13).
- Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kế toán ngày 29/11/2024.
- Nghị định số 29/2025/NĐ-CP ngày 24/02/2025 và Nghị định số 166/2025/NĐ-CP ngày 30/06/2025 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kế toán.
- Thông tư số 99/2025/TT-BTC ngày 27/10/2025 của Bộ trưởng Bộ Tài chính.
I. Tổng quan về Thông tư 99/2025/TT-BTC
1. Thời điểm áp dụng và triết lý cốt lõi
Thông tư 99/2025/TT-BTC có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2026 và áp dụng cho năm tài chính bắt đầu từ hoặc sau ngày 01/01/2026. Doanh nghiệp có thể áp dụng sớm hơn nếu đã chuẩn bị đầy đủ về hệ thống, nhân sự và quy trình. Triết lý của Thông tư được xây dựng dựa trên ba trụ cột chính:
- Tự chủ: Trao quyền mạnh mẽ cho doanh nghiệp trong việc thiết kế và tổ chức hệ thống kế toán nội bộ để phù hợp với đặc thù quản trị và hoạt động kinh doanh.
- Minh bạch: Cập nhật các quy định để tiệm cận gần hơn với Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS), nâng cao tính trung thực và khả năng so sánh của thông tin tài chính.
- Hội nhập: Tạo nền tảng vững chắc cho lộ trình áp dụng IFRS trong tương lai, giúp doanh nghiệp Việt Nam dễ dàng tiếp cận thị trường vốn quốc tế.
2. Phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng
- Phạm vi điều chỉnh: Thông tư này hướng dẫn toàn diện về chứng từ kế toán, tài khoản kế toán, ghi sổ kế toán, lập và trình bày Báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Việc xác định nghĩa vụ thuế vẫn thực hiện theo pháp luật về thuế.
- Đối tượng áp dụng: Áp dụng cho tất cả doanh nghiệp thuộc mọi lĩnh vực và thành phần kinh tế. Thông tư mở rộng phạm vi áp dụng so với Thông tư 200, bao gồm cả các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đối với các nghiệp vụ không đặc thù.
3. Các văn bản bị thay thế
Thông tư 99/2025/TT-BTC thay thế hoàn toàn các văn bản sau:
- Thông tư 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 (trừ một số nội dung về kế toán cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước).
- Thông tư 75/2015/TT-BTC ngày 18/5/2015.
- Thông tư 53/2016/TT-BTC ngày 21/3/2016.
- Thông tư 195/2012/TT-BTC ngày 15/11/2012.
II. Những thay đổi cốt lõi của Thông tư 99/2025/TT-BTC so với Thông tư 200
1. Bắt buộc xây dựng Quy chế Quản trị và Kiểm soát nội bộ
Đây là một trong những điểm mới nền tảng và có tác động sâu sắc nhất. Lần đầu tiên, một Thông tư về chế độ kế toán yêu cầu doanh nghiệp phải tự xây dựng quy chế quản trị nội bộ và tổ chức thực hiện hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm:
- Phân định rõ ràng quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của từng bộ phận, cá nhân liên quan đến việc tạo lập, phê duyệt, thực hiện và kiểm soát các giao dịch kinh tế.
- Đảm bảo kiểm soát chặt chẽ: Quy chế phải bao gồm các nội dung về quyền hạn ký duyệt chứng từ, quy trình xử lý giao dịch, và các biện pháp đảm bảo tuân thủ pháp luật.
- Nâng cao vai trò của kế toán: Quy định này đánh dấu sự chuyển dịch quan trọng từ vai trò “ghi chép” sang “quản trị chiến lược” của kế toán, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực tự quản và giảm thiểu rủi ro gian lận.
2. Tăng quyền tự chủ và linh hoạt cho doanh nghiệp
Thông tư 99/2025/TT-BTC thể hiện sự thay đổi lớn trong tư duy quản lý bằng việc trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn cho doanh nghiệp, đi kèm với trách nhiệm giải trình cao hơn:
- Tự chủ về chứng từ và sổ sách: Doanh nghiệp được phép tự thiết kế, sửa đổi các biểu mẫu chứng từ và sổ kế toán để phù hợp với đặc thù quản lý, miễn là đảm bảo đầy đủ các nguyên tắc của Luật Kế toán.
- Tự chủ về hệ thống tài khoản: Doanh nghiệp được tự mở, sửa, bổ sung tài khoản chi tiết mà không cần xin phép Bộ Tài chính, chỉ cần ban hành quy chế nội bộ.
- Tự chủ về tổ chức bộ máy: Doanh nghiệp được toàn quyền quyết định việc tổ chức công tác kế toán và việc lập Báo cáo tài chính riêng cho các đơn vị trực thuộc.
3. Linh hoạt hơn về đơn vị tiền tệ trong kế toán
Dù Đồng Việt Nam (VND) vẫn là đơn vị tiền tệ chính, Thông tư 99 mang đến sự linh hoạt đột phá khi cho phép doanh nghiệp có các giao dịch chủ yếu bằng ngoại tệ được quyền chọn một loại ngoại tệ làm đơn vị tiền tệ trong kế toán để ghi sổ, nếu đáp ứng các điều kiện cụ thể. Quy định này đặc biệt có lợi cho các doanh nghiệp FDI, xuất nhập khẩu, giúp phản ánh trung thực hơn tình hình tài chính. Tuy nhiên, Báo cáo tài chính mang tính pháp lý để công bố và nộp cho cơ quan có thẩm quyền tại Việt Nam vẫn phải được trình bày bằng Đồng Việt Nam.
4. Cải cách toàn diện hệ thống tài khoản kế toán
Hệ thống tài khoản kế toán được tái cấu trúc để phản ánh chính xác hơn các giao dịch kinh tế hiện đại và tiệm cận gần hơn với IFRS.
Đổi tên các tài khoản để chuẩn hóa thuật ngữ:
| Số TK | Tên tài khoản cũ (TT 200) | Tên tài khoản mới (TT 99) |
|---|---|---|
| 112 | Tiền gửi Ngân hàng | Tiền gửi không kỳ hạn |
| 155 | Thành phẩm | Sản phẩm |
| 242 | Chi phí trả trước | Chi phí chờ phân bổ |
| 419 | Cổ phiếu quỹ | Cổ phiếu mua lại của chính mình |
| 2413 | Sửa chữa lớn TSCĐ | Sửa chữa, bảo dưỡng định kỳ TSCĐ |
| 4112 | Thặng dư vốn cổ phần | Thặng dư vốn |
Bổ sung các tài khoản kế toán mới quan trọng:
- Nhóm TK 215 “Tài sản sinh học”: Bổ sung hoàn toàn mới, tiệm cận IAS 41, dành cho doanh nghiệp nông nghiệp, chăn nuôi.
- TK 332 “Phải trả cổ tức, lợi nhuận”: Tách riêng nghĩa vụ này khỏi TK 338 để tăng tính minh bạch.
- TK 82112 “Chi phí thuế TNDN bổ sung theo quy định về thuế tối thiểu toàn cầu”: Một bước đi đón đầu các chính sách thuế quốc tế.
Loại bỏ và tinh gọn tài khoản: Các tài khoản không còn phù hợp như TK 417, TK 441, TK 461, TK 466 và các tài khoản chi tiết theo loại tiền tệ (TK 1111, 1112, 1121, 1122…) được loại bỏ, trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp trong việc mở tài khoản chi tiết.
5. Đổi mới hệ thống Báo cáo tài chính (BCTC)
- Đổi tên báo cáo: “Bảng cân đối kế toán” được đổi tên thành “Báo cáo tình hình tài chính”, thống nhất hoàn toàn với thuật ngữ của IFRS (Statement of Financial Position).
- Báo cáo chuyên biệt: Ban hành một bộ BCTC riêng (ký hiệu DNKLT) cho các doanh nghiệp không đáp ứng giả định hoạt động liên tục (dự kiến giải thể, phá sản), giúp các bên liên quan có cái nhìn minh bạch và phù hợp hơn.
- Tăng tính linh hoạt và chất lượng thông tin: Doanh nghiệp được phép miễn trình bày các chỉ tiêu không có số liệu, được sắp xếp lại thứ tự dòng cho phù hợp. Đặc biệt, thông tin trên BCTC phải phản ánh trung thực, hợp lý, đầy đủ, khách quan và doanh nghiệp phải mô tả thêm các yếu tố có thể ảnh hưởng tới bản chất khoản mục.
6. Thay đổi về chứng từ và sổ sách kế toán
Doanh nghiệp được quyền thiết kế thêm hoặc sửa đổi, bổ sung biểu mẫu chứng từ và sổ kế toán so với mẫu hướng dẫn để phù hợp với hoạt động. Hệ thống sổ kế toán được tinh gọn từ 45 xuống 42 mẫu. Một điểm quan trọng là Kế toán trưởng không được ký “thừa ủy quyền” chức danh của người quản lý điều hành doanh nghiệp trên chứng từ kế toán, nhằm đảm bảo trách nhiệm pháp lý rõ ràng.
7. Quy định mới về các nghiệp vụ kế toán đáng chú ý
- Áp dụng phương pháp chi phí chuẩn (Standard Cost): Bổ sung hướng dẫn áp dụng phương pháp này trong tính giá thành sản phẩm, giúp doanh nghiệp có giá thành tức thì và quản lý chi phí hiệu quả.
- Dừng trích trước chi phí sửa chữa lớn TSCĐ: Yêu cầu dừng việc trích trước chi phí sửa chữa lớn TSCĐ (TK 352). Thay vào đó, chi phí phát sinh sẽ được ghi nhận trực tiếp hoặc vốn hóa nếu đủ điều kiện, phù hợp với IFRS.
- Tính giá xuất kho linh hoạt hơn: Doanh nghiệp được phép áp dụng nhiều phương pháp tính giá xuất kho khác nhau cho từng loại vật tư, hàng hóa cụ thể, thay vì chỉ một phương pháp duy nhất như trước.
8. Hướng dẫn kế toán cho hoạt động tái cấu trúc doanh nghiệp
Thông tư 99 đã lấp một khoảng trống pháp lý quan trọng bằng cách bổ sung các hướng dẫn kế toán chi tiết cho các hoạt động phức tạp như sáp nhập, chia tách, và chuyển đổi loại hình doanh nghiệp. Các quy định này giúp tăng cường tính minh bạch, giảm thiểu tranh chấp và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
9. Lựa chọn áp dụng đối với Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNVVN)
Thông tư 99/2025/TT-BTC KHÔNG thay thế Thông tư 133/2016/TT-BTC áp dụng cho DNVVN. Thay vào đó, Thông tư 99 mở ra một lựa chọn mới: các DNVVN được quyền lựa chọn áp dụng chế độ kế toán theo Thông tư 99 nếu thấy phù hợp với nhu cầu quản lý và định hướng phát triển. Khi đã chọn, doanh nghiệp phải thực hiện nhất quán tối thiểu trong một kỳ kế toán năm.
III. Hướng dẫn doanh nghiệp chuẩn bị chuyển đổi
Việc chuyển đổi sang một chế độ kế toán mới là một dự án lớn, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Doanh nghiệp cần bắt đầu ngay từ bây giờ để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ. Dưới đây là lộ trình chuyển đổi đề xuất mà bạn có thể tham khảo:
- Nghiên cứu và đào tạo: Thành lập Tổ công tác dự án, tổ chức đào tạo chuyên sâu về Thông tư 99 cho đội ngũ kế toán.
- Đánh giá và lập kế hoạch: Đánh giá tác động và chênh lệch giữa hệ thống hiện tại và yêu cầu của Thông tư 99. Xây dựng kế hoạch chuyển đổi tổng thể (phạm vi, ngân sách, nhân lực, thời gian).
- Xây dựng hệ thống quy chế: Xây dựng hoặc rà soát, cập nhật Quy chế quản trị nội bộ, quy trình kiểm soát và Chính sách kế toán nội bộ.
- Thiết kế và cập nhật hệ thống: Lập bảng ánh xạ (mapping) chi tiết từ hệ thống tài khoản TT200 sang TT99. Làm việc với nhà cung cấp phần mềm kế toán/ERP để nâng cấp hệ thống.
- Chuyển đổi số dư và vận hành: Chuẩn bị dữ liệu và thực hiện chuyển đổi số dư đầu kỳ 01/01/2026. Vận hành thử nghiệm hệ thống mới, đối chiếu kỹ lưỡng số liệu sau chuyển đổi trước khi áp dụng chính thức.
IV. Lợi ích của Thông tư 99 đối với doanh nghiệp
- Tăng cường tính tự chủ và linh hoạt: Quyền tự thiết kế hệ thống kế toán giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình, giảm chi phí và biến kế toán thành công cụ quản trị thực sự.
- Nâng cao chất lượng thông tin và minh bạch tài chính: Các yêu cầu cao hơn về chất lượng thông tin, cùng với việc hệ thống tài khoản tiệm cận IFRS, giúp báo cáo tài chính của doanh nghiệp Việt Nam minh bạch, dễ so sánh và được chấp nhận hơn trên thị trường quốc tế.
- Giảm rủi ro và hạn chế “thủ thuật” kế toán: Việc dừng trích trước chi phí sửa chữa lớn, yêu cầu về kiểm soát nội bộ và các quy định minh bạch khác giúp hạn chế đáng kể các hành vi điều chỉnh lợi nhuận, gian lận.
V. Tóm tắt Thông tư 99/2025/TT-BTC: Hướng dẫn toàn diện thay thế Thông tư 200
Thông tư 99/2025/TT-BTC không chỉ là một bản cập nhật kỹ thuật mà là một cuộc cải tổ toàn diện, đánh dấu bước tiến lớn của kế toán Việt Nam theo hướng hiện đại, minh bạch và hội nhập quốc tế. Việc thay thế Thông tư 200 không chỉ là thay đổi về kỹ thuật hạch toán mà còn là sự chuyển dịch về tư duy quản trị tài chính.
Việc chủ động nghiên cứu, chuẩn bị kỹ lưỡng và triển khai chuyển đổi kịp thời sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn tận dụng được những lợi ích to lớn từ các cải cách này, nâng cao năng lực quản trị tài chính trong kỷ nguyên mới.
