Việc hộ kinh doanh từ chối nhận chuyển khoản không tự thân vi phạm pháp luật, trừ khi hành vi này nhằm che giấu doanh thu, trốn thuế thì có thể bị xử phạt nghiêm khắc.
I. Quy định về thanh toán và nghĩa vụ thuế
- Pháp luật không bắt buộc chấp nhận chuyển khoản: Hiện tại, không có quy định nào bắt buộc hộ kinh doanh phải chấp nhận mọi hình thức thanh toán không dùng tiền mặt như chuyển khoản. Hộ kinh doanh có quyền lựa chọn hình thức thanh toán phù hợp.
- Nghĩa vụ bắt buộc là xuất hóa đơn: Dù khách hàng thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản, hộ kinh doanh đều có nghĩa vụ xuất hóa đơn và kê khai đầy đủ doanh thu. Đây là yêu cầu cốt lõi để đảm bảo minh bạch thuế.
- Doanh thu tính thuế bao gồm mọi hình thức: Toàn bộ tiền bán hàng, cung ứng dịch vụ đều được tính vào doanh thu chịu thuế, không phân biệt hình thức thanh toán.
- Quy định mới từ 01/06/2025: Theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP, hộ kinh doanh trong một số lĩnh vực (bán lẻ, ăn uống…) có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế.
II. Dấu hiệu vi phạm và hình thức xử lý
Hành vi từ chối chuyển khoản trở thành vi phạm khi có các dấu hiệu che giấu doanh thu:
- Treo biển “Chỉ nhận tiền mặt” hoặc từ chối mọi hình thức chuyển khoản một cách bất hợp lý.
- Yêu cầu khách hàng ghi nội dung chuyển khoản mập mờ, không liên quan đến giao dịch mua bán (ví dụ: “mượn tiền”, “quà tặng”).
- Thu thêm phí hoặc áp dụng hai mức giá khác nhau khi khách hàng thanh toán bằng chuyển khoản so với tiền mặt.
Khi bị phát hiện có hành vi trốn thuế, hộ kinh doanh có thể đối mặt với các hình thức xử lý sau:
- Xử phạt hành chính: Phạt tiền từ 1 đến 3 lần số thuế trốn, đồng thời bị truy thu toàn bộ số thuế còn thiếu theo Nghị định 125/2020/NĐ-CP.
- Truy cứu hình sự: Nếu số tiền trốn thuế từ 100 triệu đồng trở lên, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội trốn thuế theo Điều 200 Bộ luật Hình sự, với mức phạt tù lên đến 7 năm hoặc phạt tiền đến 1,5 tỷ đồng.
- Ấn định thuế: Cơ quan thuế có quyền ấn định doanh thu và số thuế phải nộp dựa trên dữ liệu thu thập được từ ngân hàng, đơn vị vận chuyển và các nguồn khác.
Ví dụ thực tế
- Nhiều cửa hàng ăn uống, quán cà phê treo biển “Chỉ nhận tiền mặt” hoặc báo máy POS bị hỏng để yêu cầu khách trả tiền mặt nhằm không xuất hóa đơn.
- Một số chủ shop online hướng dẫn khách chuyển khoản với nội dung không liên quan đến việc mua hàng để tránh bị cơ quan thuế xác định doanh thu.
Lưu ý quan trọng
- Việc thu thêm phí khi khách chuyển khoản là hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng và có dấu hiệu gian lận thuế.
- Hộ kinh doanh cần kê khai đầy đủ, trung thực mọi khoản doanh thu để tránh rủi ro pháp lý.
- Mức thuế suất phổ biến đối với hộ kinh doanh là: 1,5% trên doanh thu (1% VAT + 0,5% TNCN) cho hoạt động bán buôn, bán lẻ; và 4,5% trên doanh thu (3% VAT + 1,5% TNCN) cho ngành ăn uống.
